1918-Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων του Πλαστήρα στην Ουκρανία.

διλοχία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στην Οντέσα

Για την εκστρατεία στην Ουκρανία η επιλογή των αξιωματικών έγινε με εμπιστευτική εγκύκλιο, δηλαδή ρωτήθηκαν οι αξιωματικοί αν ήθελαν να πάρουν μέρος.

Από τους πρώτους που απάντησαν θετικά ήταν οι ανώτεροι αξιωματικοί Γεώργιος Κονδύλης και Νικόλαος Πλαστήρας. Τότε ανατέθηκε23 στο Νικ. Πλαστήρα η διοίκηση του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. Ήταν πριν ένα Σύνταγμα απόλεμο, απείθαρχο και σε κακή κατάσταση. Ήταν ένα σύνταγμα “απ’ άκρου εις άκρον φρονημάτων φανατικώς βασιλικών”. Μισούσαν το καθεστώς της Θεσσαλονίκης (Εθνικής Άμυνας). Τον Αύγουστο του 1918 όλη η 13η μεραρχία ήταν έτοιμη να αυτομολήσει στους Βουλγάρους! Ένα τυχαίο γεγονός την απέτρεψε. Η πειθαρχία βρισκόταν σε οικτρό σημείο. Οι κάτοικοι της περιφέρειας και ιδίως οι Τούρκοι υπέφεραν πολύ από τας αταξίες και κλοπές των ευζώνων,στις οποίες ατυχώς έπαιρναν μέρος και μερικοί αξιωματικοί.
Αναλαμβάνοντας τη διοίκησή του ο Νικόλαος Πλαστήρας σε σύντομο χρόνο το οργάνωσε εξαρχής, το ανασυγκρότησε, το εκπαίδευσε, το εφοδίασε με οπλισμό και υλικά, και το μετέτρεψε σε μια γενναία πολεμική δύναμη, που διέπρεψε στα πεδία των μαχών της Ουκρανίας και της Μικράς Ασίας. Όταν ανέλαβε τη Διοίκηση του Συντάγματος, σε συγκέντρωση αξιωματικών25 και  οπλιτών, μεταξύ των άλλων είπε: «Έρχομαι να συναντήσω την τύχη μου μαζί σας, σε μιαν υπερπόντιο εκστρατεία. Οφείλομε να εκτελέσουμε το καθήκον μας. Ο αγώνας αυτός θα ανοίξει το δρόμο των εθνικών μας στόχων… Ο δρόμος για την Σμύρνη περνά τώρα από τη Ρωσία… θα ανταποδώσουμε στους Ρώσους τη βοήθεια που μας έδωσαν παλιά. Έτσι, θα δώσουμε στα παιδιά μας τη Σμύρνη και την Πόλη…». Με αυτά τα απλά λόγια εξήγησε ο Πλαστήρας το σκοπό της Εκστρατείας στη Μεσημβρινή Ρωσία. Δυστυχώς, ο δρόμος για τη Σμύρνη περνούσε από τη Ρωσία.
Το σύνταγμα μεταστάθμευσε στις Ελευθερές (στο λιμάνι). Την επομένη θα επιβιβάζονταν σε ατμόπλοιο για τριήμερο ταξίδι. Ο Νικ. Πλαστήρας μίλησε σε όλο το Σύνταγμα. Όμως δεν έμεινε ευχαριστημένος από την ψυχρότητα και την αδιαφορία τους. Εκδηλώθηκε κάποια μικρή αποδοκιμασία, όταν μίλησε δυσμενώς για τον βασιλιά Κωνσταντίνο. Κατ’ ιδίαν τον έβριζαν και έτρεφαν μίσος εναντίον του.

Την επομένη το σύνταγμα επιβιβάστηκε σε επιβατικά ατμόπλοια (στο ρωσικό “Αυτοκράτωρ Νικόλαος” και στο ελληνικό “Πατρίς”), που έπλευσαν προς τα Δαρδανέλια. Στη διαδρομή ο Πλαστήρας συζητούσε φιλικά στο κατάστρωμα με ευζώνους για διάφορα, στην ευζωνική τους γλώσσα. Μετά από ταξίδι 4 ημερών, την πέμπτη μέρα αποβιβάστηκαν στην Οδησσό. Εκεί, το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων πολέμησε, ενταγμένο στις Γαλλικές δυνάμεις, αλλά ανέλαβε και ανεξάρτητες αποστολές28. Συγκεκριμένα ανέλαβε τον ανατολικό τομέα της Οδησσού και από τις 16 Μαρτίου ανέλαβε την άμυνα του τομές Σέρμπκας. Έκτοτε το Σύνταγμα αναφερόταν ως “Απόσπασμα Πλαστήρα”.
Απέκρουσε πολλές εχθρικές Ανατολικός τομέας Οδησσού (Διάταξη ελληνικών δυνάμεων) επιθέσεις, αλλά αναγκαζόταν σε τακτικές συμπτύξεις, λόγω υποχωρήσεων των πλευρικών του συμμαχικών δυνάμεων.
Οι ελληνικές επιτυχίες όμως δεν αξιοποιήθηκαν από τις γαλλικές δυνάμεις, οι οποίες χαρακτηριστικά ήταν υποβαθμισμένες σε μέγεθος και πολεμική ικανότητα. Έγραψε ο Πλαστήρας στη χειρόγραφη έκθεσή του προς την Π. Σ. Δέλτα: «Ήταν οικτρό το φαινόμενο της αδιαφορίας των συμμάχων. Τα γαλλικά τμήματα δεν είχαν καμία όρεξη να πολεμήσουν». Πράγματι, όχι μόνο δεν πολέμησαν, αλλά ούτε βοήθησαν το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα και επανειλημμένα το άφησαν εκτεθειμένο, με κίνδυνο να εξοντωθεί από το Μπολσεβικικό Στρατό. Ο Ελληνικός Στρατός, τις παγερές αυτές νύκτες του Μαρτίου του 1919 ζούσε σε αντίσκηνα, περπατούσε μέσα στο χιονόνερο και στις θύελλες και -παρόλα αυτά- ο Έλληνας στρατιώτης έγραψε ένα αληθινό έπος. Τότε και ο Πλαστήρας προσβλήθηκε από φυματίωση, που έκτοτε θα τον τυραννούσε σ’ όλη του τη ζωή. Την περίοδο 23-29 Μαρτίου τα συμμαχικά στρατεύματα αποχώρησαν χωρίς μάχη προς τη Βεσσαραβία (σημερινή Μολδαβία). Το Σύνταγμα με πορεία 8 ημερών προς το νότο έφτασε στον ποταμό30 Δνείστερο. Μαζί με συμμαχικά στρατεύματα εγκαταστάθηκε στη δυτική όχθη του Δνείστερου απαγορεύοντας την εισβολή των μπολσεβίκων στη Βεσσαραβία. Με το τραίνο, μετά από 3 ημερονύχτια έφτασαν (αρχές Ιουνίου 1919) στο Γαλάζι της Ρουμανίας.Σε μια επιθεώρηση του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στη Βεσσαραβία της Ρουμανίας, όπου είχε μεταφερθεί μετά την Ουκρανία, ο Διοικητής του Α’ Σώματος Στρατού Υποστράτηγος Κωνσταντίνος Νίδερ είπε στον Πλαστήρα: «Είσαι φτιαγμένος για πολύ γενικότερη δράση. Τα πλαίσια του Στρατού είναι πολύ στενά για σένα», προφητεύοντας το μέλλον του.
Για την πολεμική δράση του με το 5/42 στην εκστρατεία της Ουκρανίας, ο Νικόλαος Πλαστήρας προήχθη σε συνταγματάρχη (επ’ ανδραγαθία, το 1920). Το Σύνταγμα,στις 15 Ιουνίου επιβιβάστηκε σε πλοία με προορισμό τη Σμύρνη.

Το Έφιππο Ευζωνικό Απόσπασμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων

Ήταν σκέψη και εκτέλεση του Διοικητού του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Συνταγματάρχου Νικ. Πλαστήρα που δημιουργήθηκε αρχικά κατά την εκστρατεία στην Ουκρανία. Συγκεκριμένα όπως έγραψε:
“… οι Κοζάκοι που πολεμούσαν με το μέρος των συμμάχων εκδήλωναν συχνά την δυσφορία τους και αντιπάθεια τους προς τους Γάλλους, ενώ συγχρόνως έδειχναν όλη τη συμπάθεια και αγάπη προς τους Έλληνες και ιδιαίτερα προς τους τσολιάδες που τους έδιναν πρόθυμα τα εξαίρετα άλογά τους με τα οποία ο Πλαστήρας δημιούργησε το έφιππο Ευζωνικό και το οποίο εκπαίδευσαν οι ίδιοι, με άριστα αποτελέσματα.
Ο Γάλλος Στρατηγός Borius (Μποριούς), ένα απόγευμα που οι τσολιάδες πότιζαν τα άλογά τους, έστειλε μια Γαλλική δύναμη και με τη βία άρπαξε όλα τα άλογα του Συντάγματος, καθώς και εκείνα που ήταν λάφυρα από τις διάφορες μάχες. Όταν ο Πλαστήρας πληροφορήθηκε το σοβαρό αυτό επεισόδιο αγανάκτησε τόσο πολύ, ώστε διέταξε το Σύνταγμα των τσολιάδων να πάρει τα όπλα, βρίζοντας ακατάπαυστα. Εκείνη όμως τη στιγμή περνούσε από μπροστά του ένα έφιππο Γαλλικό τμήμα από 80 άλογα με επικεφαλής υπολοχαγό, οπότε διέταξε το άρπαγμα και κατάσχεσή τους με τη βία ανατρέποντας τους ιππείς τους. Ο Γάλλος υπολοχαγός διαμαρτυρήθηκε έντονα, αλλά ο Πλαστήρας έβγαλε αγριοφωνάρες για να μεταφερθούν στο Στρατηγό του. Επίσης είπε “αν δεν μας δοθούν τα άλογά μας, δε θα πάρετε και σεις τα δικά σας. Και ακόμα να μάθει ο Στρατηγός ότι πρέπει να είναι ευγενέστερος προς τους συμμάχους συμπολεμιστές του και ότι αν δεν επανορθώσει την αδικία θα κάμει χρήση των όπλων” και συγχρόνως παρέταξε ένα ένοπλο τάγμα. Ο Στρατηγός που όπως φαίνεται παρακολουθούσε τη σκηνή αναγκάστηκε να επιστρέψει τα άλογα και να παραλάβει τα δικά του. Τα άλογα αυτά μεταφέρθηκαν στη συνέχεια στη Μικρά Ασία και παράλληλα και όσα τσέτικα άλογα έπεφταν στα χέρια των Ευζώνων, γράφονταν στη δύναμη των κτηνών του Συντάγματος. Την ίδια στιγμή, ίσος αριθμός Ευζώνων μετατρέπονταν σε Ιππείς. Και έτσι σιγά-σιγά ξανασχηματίστηκε ένα Σώμα έφιππο από Τσολιάδες. Οι Εύζωνοι πάνω στ’ άλογα με σπιρούνια και τσαρούχια, και δίπλα στην αγαπημένη τους ξιφολόγχη κρεμασμένο ένα μακρύ σπαθί ιππέως ή πυροβολητού, και καμιά φορά δαμασκηνό ή πολύ συχνά κάμα τσερκέζικη. Μονάχα ο Πλαστήρας μπορούσε να συλλάβει μια τέτοια σκέψη, να την πραγματώσει και να την τελειοποιήσει σε βαθμό τέτοιο, που σε κάθε συναπάντημα των τσολιάδων καβαλάρηδων με το τούρκικο ιππικό, που δεν χωράτευε, να πούμε την αλήθεια, να το ρεζιλεύουν και να το τρέπουν σε φυγή.
…Πάντα και παντού, πρωτοπορία του Συντάγματος ήταν το έφιππο τμήμα του. Αναγνωρίζουν τον εχθρό, και όταν τον ζυγώσουν κι είναι ανάγκη να έρθουν στα χέρια, θυμούνται την παλιά τους τέχνη, ξεκαβαλάνε και πεζομαχούν, ώσπου να τους φτάσουν οι σύντροφοί τους…”

Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας έφιππος κάπου στη Μικρά Ασία. Με το δεξί του χέρι κρατάει κιάλια ενώ με το αριστερό τα γκέμια του αλόγου του. Το άλογο είναι λάφυρο από την εκστρατεία στην Ουκρανία. Τον ακολουθούν δύο εύζωνοι του έφιππου ευζωνικού με τα μάνλιχερ στον ώμο τους.

Βιβλιογραφία

Ανέκδοτο υλικό
Ν. 85/ 29-11-1913
Β.Δ. 23-12-1913.
Νόμος 260/1943 (ΦΕΚ 180 Α ́/18-6-1943)
εφ. “Η ΕΠΑΡΧΙΑ”, ετών 1929-1938, Λαμία.
Βιβλίο “Σκόρπιες μνήμες και διαλογισμοί” του Γεωργίου Ανδρ. Πο-
λίτη, Γενικού Αρχίατρου Ε.Α., 1989, Αθήνα.

Εφημερίδες – Περιοδικά

• Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου: “Πολεμική ιστορία του 2ου Συντάγ-
  ματος Πεζικού της Λαμίας (1912-13)”, στην εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ
  ΤΥΠΟΣ, 13-15/7/2010, Λαμία
• Αθανασίου Κ. Μπαλωμένου: “Δρόμοι, Καταστήματα και Ιδιοκτησίες
  της προπολεμικής Λαμίας (Δεκαετία 1930-40)”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ
  ΧΡΟΝΙΚΑ, 2001, Λαμία.
• εφημεριδα ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ

Βιβλία
• Γεωργ. Ρούσσου: Νεώτερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 5, εκδ.
Ελληνική Μορφωτική Εστία, 1976, Αθήνα.
• Γιάννη Καψή: “Χαμένες Πατρίδες”, Εκδ. Λιβάνη, Αθήνα.
• Ιωάννη Δ. Κακουδάκη, Αντιστρατήγου ε. α., Επίτιμου Α’ Υπαρχηγού
ΓΕΣ: Απομνημονεύματα
• Κώστα Ντούλα: “Ένας φαντάρος θυμάται τον Μικρασιατικό πόλεμο”,
έκδοση 1976, Αθήνα.
• Χρήστου Α. Σπανομανώλη: “Αιχμάλωτοι των Τούρκων”, Αύγουστος
1922 – Αύγουστος 1923, Αθήναι, 1969.